การปลูกดอกมะลิ

มะลิเป็นไม้ดอกสีขาวที่มีกลิ่นหอม สามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้หลายอย่าง เช่น เก็บดอกมาร้อยเป็นพวงมาลัย ทำเป็นดอกไม้แห้ง หรือนำมาสกัดทำน้ำมันหอมระเหย นอกจากนั้นส่วนต่าง ๆ ของมะลิก็ยังมาใช้เป็นพืชสมุนไพรรักษาโรคได้
                   
พันธุ์ มะลิที่นิยมใช้ดอกมาร้อยมาลัยในปัจจุบันเป็นมะลิลาพันธุ์ราษฎร์บูรณะ   สภาพแวดล้อมที่เหมาะสม  ดินร่วนซุยมีการระบายน้ำดี มีความเป็นกรด-ด่าง 5.5-6.5   มีอินทรีย์วัตถุและธาตุอาหารสมบูรณ์ ได้รับแสงแดดเต็มที่เพื่อให้มีดอกดก

การขยายพันธุ์
การขยายพันธุ์ที่นิยมกันมากที่สุดคือ การปักชำ
1. เตรียมวัสดุเพาะชำ ทรายผสมขี้เถ้าแกลบ อัตราส่วน 1:1 บรรจุในภาชนะ แล้วรดน้ำให้ชุ่ม
2. เตรียมกิ่งพันธุ์ กิ่งที่ใช้เป็นกิ่งกึ่งแก่กึ่งอ่อน ตัดให้มีความยาวของกิ่ง 4 นิ้ว หรือมีข้ออย่างน้อย3 ข้อ การตัดกิ่งควรตัดให้ชิดข้อ ริดใบส่วนล่างออก
 3. นำกิ่งมะลิปักชำลงในแปลงชำ ให้มีระยะระหว่างแถวและกิ่ง 2x2 นิ้ว รดน้ำและสารเคมีป้องกันกำจัดเชื้อรา รักษาความชื้นให้เหมาะสมและคงที่
 4. หลังจากกิ่งปักชำออกรากแล้วให้ย้ายลงปลูกในถุงขนาด 2x3 นิ้ว โดยใส่ดิน+ขุยมะพร้าว+ปุ๋ยคอก อัตรา 3:1:1 จนต้นมะลิแข็งแรงดีแล้วจึงนำไปปลูก

การปลูก
นิยมปลูกในช่วงฤดูฝน เดือน มิถุนายน-กรกฎาคมขุดหลุมลึก กว้าง และยาวด้านละ 50 ซม. ใส่ปุ๋ยคอกและวัสดุอื่น ๆ ในอัตราส่วน 1:1:1 พร้อมทั้งเติมปุ๋ยซุปเปอร์ฟอสเฟต (0-46-0) และปุ๋ยผสมสูตร 15-15-15 อย่างละ 1 กำมือ คลุกให้เข้ากัน แล้วใส่กลับลงไปในหลุมใหม่ ทิ้งไว้ 7-10 วัน จึงนำต้นมะลิลงปลูก 
                             
การดูแลรักษาการให้น้ำ มะลิต้องการน้ำปานกลาง ทั้งนี้อาจให้น้ำวันละ 1-2 ครั้ง ระวังอย่าให้น้ำขังการใส่ปุ๋ย ให้ใช้ปุ๋ยสูตรเสมอ เช่น 15-15-15 อัตรา 1-3 ช้อนแกงต่อต้น ขึ้นอยู่กับขนาดทรงพุ่ม ใส่เดือนละครั้ง โดยหว่านและรดน้ำตาม การตัดแต่ง ควรตัดแต่งทรงพุ่มให้โปร่งรวมทั้งตัดกิ่งที่แห้งตายออกด้วย

                  
โรคและแมลงศัตรูที่สำคัญ
1.โรครากเน่า
2.โรคแอนแทรกโนส
3.โรครากปม
4.หนอนเจาะดอก หนอนกินใบ
5.หนอนเจาะลำต้น เพลี้ยไฟ
                   
การเก็บเกี่ยว
เก็บดอกตูม ที่โตเต็มที่ สีขาวนวล วิธีเก็บให้ใช้มือเด็ดตรงก้านดอกใต้กลีบเลี้ยง ควรเก็บดอกเวลาเช้ามืด 03.00-04-00 น.
หมายเหตุ :   การปฏิบัติหลังการเก็บเกี่ยว หลังจากเด็ดดอกมะลิจากแปลงแล้วบรรจุ จะต้องลดอุณหภูมิดอก โดยบรรจุดอกในถุงพลาสติกลงในกล่องโฟมที่ปูพื้นกล่องด้วยน้ำแข็งเกล็ด แล้วปูทับด้วยน้ำแข็งเกล็ดเป็นเวลาอย่างน้อย 3 ชั่วโมง จากนั้นจึงค่อยบรรจุในถุงพลาสติกขนาดใหญ่ส่งให้ผู้รวบรวม 



งบประมาณการลงทุนและผลตอบแทน  
รายการลงทุน
มูลค่าการลงทุน
ปริมาณผลผลิต
มูลค่าผลผลิต
ผลกำไร
 
  - ค่าเตรียมดิน  
4,950
1,866
93,300
ราคาเฉลี่ยตลอดปี กก.ละ 50 บาท
55,700
  - ค่าต้นพันธุ์   
6,600
         
  - ค่าปุ๋ยเคมี   
4,800
         
  - สารเคมีควบคุมศัตรูพืช   
7,200
         
  - สารเคมีกำจัดวัชพืช   
3,600
         
  - วัสดุอุปกรณ์ในการบรรจุ   
11,050
         
รวม
37,600
1,866
93,300
55,700
                   
 เทคนิคการบังคับมะลิให้ออกดอกในฤดูหนาว                     
          เนื่องจากในฤดูหนาวมะลิจะออกดอกน้อย แต่ตลาดมีความต้องการในปริมาณสูง จึงทำให้มะลิมีราคาสูงกว่าปกติ ดังนั้นหากเกษตรกรสามารถทำให้มะลิออกดอกใน ฤดูหนาวได้ก็จะทำให้มีรายได้ดีจากการปลูกมะลิ

ปัจจัยสำคัญที่ทำให้มะลิออกดอกในฤดูหนาว
          การตัดแต่งกิ่ง โดยทำการตัดแต่งกิ่งแห้ง กิ่งที่เป็นโรค หรือถูกแมลงทำลาย และกิ่งเลื้อย วิธีการตัดแต่งกิ่งมี 2 วิธีคือ
          1. แบบเหลือกิ่งไว้กับต้นยาว โดยตัดแต่งกิ่งออกเพียงเล็กน้อย เหลือกิ่งสมบูรณ์ไว้กับต้นมาก ๆ เหมาะกับมะลิที่มีอายุน้อยต้นมะลิที่ยังไม่ได้ตัดแต่งกิ่งตัดแต่งแบบเหลือกิ่งไว้ยาว
                   
          2. แบบเหลือกิ่งไว้กับต้นสั้น  โดยตัดแต่งกิ่งให้เหลือ 3-4 กิ่ง แต่ละกิ่งยาวประมาณ 1-1.5 ฟุต เหมาะกับมะลิอายุ 2 ปีขึ้นไปต้นมะลิอายุมากกว่า 2 ปีขึ้นไป
    
ตัดแต่งแบบเหลือกิ่งไว้สั้น                   
         มะลิช่วงระยะเวลาตั้งแต่เก็บดอกจนถึงตากิ่งเจริญให้ดอกใหม่อีกครั้งประมาณ 6 สัปดาห์ ดังนั้นถ้าต้องการให้มะลิออกดอกในเดือนใด ก็ต้องนับย้อนเวลาตัดแต่งกิ่งถอยหลังไป 6 สัปดาห์ ฉะนั้น เมื่องต้องการให้มะลิออกดอกในฤดูหนาว ระยะเวลาที่เหมาะสมในการตัดแต่งกิ่ง คือ ช่วงเดือนสิงหาคม ถึง เดือนกันยายน

การบำรุงรักษาต้นและดอก
          1. การบำรุงต้น หลังตัดแต่งกิ่งมะลิแล้ว ควรใส่ปุ๋ยคอกและปุ๋ยเคมีสูตร 15-15-15 อัตรา 1-2 ช้อนแกง/ต้น ใส่เดือนละครั้ง
          2. การบำรุงดอก ฤดูหนาวมะลิออกดอกน้อยและมีขนาดเล็ก ควรใส่ปุ๋ยทางใบที่มีธาตุฟอสฟอรัสสูง เช่น 52-5-4 อัตรา 3 ช้อนแกง/น้ำ 20 ลิตร ฉีดพ่นทุก 10 วัน แนะนำให้ใช้ในฤดูหนาวเท่านั้น ฤดูอื่นไม่แนะนำให้ใช้ปุ๋ยทางใบ เนื่องจากมะลิมีราคาไม่สูงไม้คุ้มค่าการลงทุน

การใช้สารไทโอยูเรีย
          สารไทโอยูเรีย มีผลต่อการชักนำให้มะลิดออกดอก จากการวิจัยพบว่า สารไทโอยูเรียเป็นสารที่มีผลทำลายการพักตัวของมะลิ และเร่งการออกดอกในฤดูหนาวของมะลิ จะออกดอกหลังพ่นสารไทโอยูเรียแล้วประมาณ 20 วัน เก็บดอกได้นาน 1 เดือน และการให้ปุ๋ยไนโตรเจนสูง ร่วมกับการพ่นสารไทโอยูเรีย จะมีผลต่อการเพิ่มปริมาณดอกได้ดีขึ้น

ขั้นตอนการปฏิบัติ
ตัดแต่งกิ่งมะลิในเดือนกันยายนให้ปุ๋ยและน้ำ เพื่อบำรุงต้นให้สมบูรณ์ ใช้สูตร 15-15-15 อัตรา 1-2 ช้อนแกง/ต้น ในเดือนกันยายนและตุลาคม             พ่นสารไทโอยูเรีย 1% (ไทโอยูเรีย 100 กรัม ผสมน้ำ 20 ลิตร) ในเดือนพฤศจิกายน

ดอกมะลิที่ได้จะมีขนาดเล็ก จึงมีการทดลองเพื่อเพิ่มขนาดดอก พบว่าถ้าฉีดพ่นสารละลายน้ำตาลซูโครส 1% ผสมกับฮอร์โมนจิบเบอเรลลิน (GA3) 0.1 ppM ให้ทั่วต้นในระยะที่ดอกมีขนาดยาว 2 มม. ทุก 3 วัน จะทำให้ดอกมะลิมีขนาดใหญ่ขึ้น แต่อาจจะพบปัญหาเกิดราดำที่ใบ จึงควรใช้สารเคมีป้องกันกำจัดเชื้อราร่วมด้วย จากการปฏิบัติดังกล่าวมะลิจะออกดอกในเดือนพฤศจิกายน-ธันวาคม ซึ่งเป็นช่วงฤดูหนาวดอกมะลิมีราคาสูง

การใช้สมุนไพรควบคุมศัตรูพืช
          เพื่อเป็นการลดต้นทุนการผลิตและเพื่อหลีกเลี่ยงสารเคมีที่ตกค้างอยู่ในดอกมะลิ จึงได้ใช้สารสะเดาในการควบคุมหนอนเจาะดอกมะลิเพลี้ยไฟ และตั๊กแตน ซึ่งมีวิธีการใช้สารดังนี้
           ใช้สารสะเดาบดอบแห้ง จำนวน 5 กิโลกรัม ผสมกับแอลกอฮอล์ 3 ลิตร หมักทิ้งไว้ 2 ชั่วโมง เพื่อให้แอลกอฮอล์สกัดสารอาซาดิแรคติน ออกมาจากสะเดาให้มากที่สุด
           จากนั้นเติมน้ำ 5 ลิตร ลงไปแล้วใส่ภาชนะมีฝาปิด หมักทิ้งไว้ 2 วัน คนทุกวัน เมื่อครบกำหนดแล้วคั้นเอาน้ำเก็บไว้ในแกลลอน แล้วเอากากสะเดามาผสมแบบเดิมใหม่อีกครั้งหนึ่ง
           ทำเช่นเดิมแล้วคั้นเอาน้ำมารวมกับน้ำครั้งแรกไว้ฉีดพ่น โดยใช้น้ำไว้ฉีดพ่น ในอัตราน้ำสารสะเดาหมัก 100 ซี.ซี. ผสมกับน้ำสะอาด 20 ลิตรฉีดพ่นทุก 7 วัน สามารถที่จะควบคุมศัตรูพืชดังกล่าวได้อย่างดียิ่ง
                   
     
มะลิซ้อน                              มะลิลา                              มะลิจันทบูร                              มะลิฉัตร
                   
เรียบเรียงโดย
นางนววรรณ ทองคนทา นักวิชาการส่งเสริมการเกษตรชำนาญการ